Nepotyzm w pracy – jak go rozpoznać? Co to jest?

Nepotyzm to wciąż spotykane zjawisko, mające miejsce w wielu firmach na całym świecie. Według badań nepotyzm w pracy może mieć destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Co to jest nepotyzm? Gdzie go zgłosić? Czy faworyzowanie krewnych to przestępstwo?

Obsadzanie krewnych lub najbliższych przyjaciół na dobrych stanowiskach firmowych i kościelnych, to praktyka mająca miejsce od setek lat. Nepotyzm zapoczątkowano już w średniowieczu, a jego genezę łączy się z ułatwianiem rozwoju kariery osobom z bliskiego otoczenia duchownych. Kumoterstwo i nepotyzm nie jest oczywiście wyłącznie problemem duchownych. Obsadzanie krewnych i bliskich znajomych jest problemem dotykającym większości firm na świecie. W poniższym artykule postaramy się przybliżyć definicję nepotyzmu i ocenić, jaki ma wpływ na sprawiedliwe relacje społeczne. Podpowiemy też, gdzie zgłosić nepotyzm i przedstawimy mały zarys historyczny tego zjawiska. Sprawdź!

Nepotyzm – definicja

Aby dokładnie opisać zjawisko nepotyzmu, należy przedstawić jego podstawową definicję. Jednym ze źródeł, w których możemy ją znaleźć, jest internetowy słownik języka polskiego PWN. Zgodnie z nim, definicja nepotyzmu brzmi następująco:

[…] faworyzowanie krewnych i przyjaciół przy obsadzaniu wysokich stanowisk i rozdawaniu godności przez osoby wpływowe.

W rozwinięciu definicji możemy odnaleźć wzmiankę o wcześniejszym zastosowaniu pojęcia. W średniowieczu i odrodzeniu nepotyzmem nazywano faworyzowanie członków rodziny przez duchownych i papieży. Stąd wzięła się łacińska nazwa zjawiska (nepos) oznaczająca po prostu potomka.

Nepotyzm – historia powstania

Załatwianie pracy rodzinie bez względu na kwalifikacje zawodowe to zjawisko istniejące już od setek lat. Pierwsze wzmianki o zjawisku nepotyzmu pochodzą z XV wieku, gdy papież Kalikst III uczynił kardynałami swoich siostrzeńców. Ci natomiast rozszerzali korupcję jeszcze dalej, przekazując stanowiska innym członkom rodziny i bliskim. Ten proceder zakończył się dopiero w 1692 roku, po wejściu w życie nowych przepisów dotyczących piastowania urzędu kardynała.

Oczywiście sam nepotyzm przetrwał, szerząc się wśród wpływowych rodzin szlacheckich, polityków, aktorów, lekarzy itd. Do dzisiaj zjawisko ma się świetnie, a faworyzowanie pracowników spokrewnionych, czyli członków rodziny dotyka wiele firm w Polsce i na świecie.

Co to jest nepotyzm?

Jak wynika z przedstawionej przez nas definicji, nepotyzm polega na obsadzaniu atrakcyjnych stanowisk członkami rodziny i bliskimi znajomymi, bez względu na zakres ich kompetencji. Dość często mówi się o tym zjawisku w instytucjach państwowych, uczelniach państwowych i środowisku elit politycznych oraz wysokich urzędników państwowych.

Faworyzowanie krewnych polega na zatrudnianiu kogoś bez względu na jego kwalifikacje zawodowe na dane stanowisko – najczęściej kierownicze. Osoba dopuszczająca się nepotyzmu chce pomóc członkowi rodziny, załatwiając ciepłą posadę w strukturze organizacyjnej firmy. Wiele osób twierdzi, że zjawisko nepotyzmu ogranicza się właśnie to chęci niesienia pomocy bliskim, dlatego nie należy traktować go, jako czegoś złego. Natomiast istnieje również grupa, która uznaje zwyczaj faworyzowania bliskich za zjawisko nieetyczne, szczególnie w zyciu publicznym. Czy nepotyzm naprawdę godzi w sprawiedliwe relacje społeczne oraz ma wpływ na spadek zaangażowania?

Czy nepotyzm w firmie jest problemem?

Konsekwencje nepotyzmu są dość często bagatelizowane. Ludzie postrzegają go, jako zwykłą pomoc bliskim w potrzebie, nadając całemu procederowi pozytywny wydźwięk. Trudno nie zgodzić się z tym, że tego typu zachowanie jest pewnego rodzaju pomocą, jednak skutek może być odwrotny do zamierzonego.

Po pierwsze, taki członek rodziny lub znajomy nie zdobył tej pracy samodzielnie. Jeżeli nie ma wystarczających kompetencji, może nie odnaleźć się w nowych realiach zawodowych i utracić wiarę w swoje możliwości. Po drugie samodzielne poszukiwanie nowej pracy to dodatkowe doświadczenie, uczące każdego z nas poruszania się po trudnym rynku pracy. Jeżeli zawsze będziemy przez kogoś wyręczani, możemy nie poradzić sobie, gdy ta pomoc się skończy.

Po trzecie natomiast, nepotyzm niesie ze sobą negatywne skutki takie jak poczucie niesprawiedliwości dla całego przedsiębiorstwa. O jakich skutkach mowa?

Skutki nepotyzmu w pracy – dlaczego jest problemem?

Obsadzanie atrakcyjnych stanowisk w pracy powinno odbywać się po ocenie kwalifikacji pracownika i jego faktycznej przydatności w firmie. Jeżeli koneksje rodzinne stanowią podstawę zatrudnienia, w przedsiębiorstwie może dojść do wielu niepożądanych sytuacji, które w efekcie przyniosą straty finansowe.

1. Brak kompetencji: jeden z bardziej oczywistych skutków nepotyzmu w pracy to obniżenie kompetencji w firmowym zespole. W tej sytuacji od członka rodziny nie wymaga się szczególnych kwalifikacji na dane stanowisko, a takie zjawisko może negatywnie wpłynąć na jakość pracy oraz motywację w miejscu pracy.
2. Konflikty w firmie: faworyzowanie kogoś bez względu na jego umiejętności, może rodzić szereg konfliktów w zespole. Zazwyczaj takie osoby nie cieszą się zbytnią sympatią współpracowników, będąc przedmiotem kpin i obgadywania za plecami w miejscu pracy.
3. Słabnąca motywacja: wszelkiego rodzaju kumoterstwo osłabia motywację do pracy innych zatrudnionych. W ich głowach rodzą się pytania o sens rozwijania umiejętności. Po co mają się starać, skoro i tak bratanek szefa otrzyma awans zawodowy? Nepotyzm to prosty sposób na spadek zaangażowania.
4. Brak poczucia sprawiedliwości: pracownicy chcą wykonywać swoje obowiązki, w zamian za uczciwe wynagrodzenie i możliwość rozwoju zawodowego. Jeżeli najlepsze stanowiska trafiają się rodzinie przełożonego, pracownikom zaczyna doskwierać poczucie niesprawiedliwości i zrezygnowania.
5. Kulejący employer branding: wieści o zatrudnianiu członków rodziny bez względu na kompetencje szybko się rozchodzą. Pracownicy przekazują takie nowinki na zewnątrz, czasami nawet zostawiając opinię o pracodawcy w internecie. Firma kojarzona z kumoterstwem lub nepotyzmem może na tym stracić. Jeżeli PR marki kuleje, trudniej jej o zarabianie pieniędzy i zatrudnianie nowych osób.
6. Blokada rozwoju i awansu: każdy pracodawca powinien obiektywnie ocenić, czy dany pracownik zasługuje na awans zawodowy i podwyżkę. Jeżeli droga rozwoju zatrudnionego jest blokowana przez osoby z koneksjami, to takie działanie można uznać za nieuczciwą praktykę pracodawcy.
7. Unikanie potencjalnych talentów: zadaniem osoby rekrutującej jest zatrudnienie jak najlepszego pracownika, który będzie wartościową częścią zespołu. Jeżeli zamiast porządnej rozmowy kwalifikacyjnej doszło do angażu przez znajomości, firmie mogą przejść koło nosa najlepsze talenty na rynku pracy. Takie osoby zasilą konkurencję, a firma straci kolejny argument w walce o prym.
8. Mobbing: narastające konflikty mogą przerodzić się w jeszcze bardziej niebezpieczne zjawisko. Mobbing w pracy dotyka coraz więcej osób w kraju i na świecie, a jego następstwa mogą poważnie zaszkodzić zdrowiu psychicznemu pracowników.
9. Ostracyzm społeczny: brak akceptacji pracownika zatrudnionego ze względu na koneksje rodzinne, może skończyć się odosobnieniem przez innych pracowników. Ostracyzm społeczny w życiu publicznym jest jednym z objawów mobbingu w miejscu pracy.
10. Stres: jeżeli w firmie pracuje ktoś zatrudniony ze względu na pokrewieństwo, pracownicy mogą odczuwać duży stres i niepewność. W przypadku ewentualnej redukcji etatów prawdopodobnie to właśnie do nich trafi pierwsze wypowiedzenie.

Jak rozpoznać nepotyzm w pracy?

Zatrudnianie członków rodziny nie zawsze oznacza od razu nepotyzm. Nepotyzm w miejscu pracy może przybierać subtelne formy, które trudno dostrzec na pierwszy rzut oka. Objawia się poprzez preferencyjne traktowanie członków rodziny lub bliskich znajomych kosztem bardziej wykwalifikowanych pracowników. Wiedza o tym, jak rozpoznać takie sytuacje, jest kluczowa dla zachowania zdrowej atmosfery w zespole i transparentności działań firmy. Toksyczne zatrudnianie rodziny przejawia się w sytuacji, kiedy zauważasz, że osoba nieposiadająca żadnych kwalifikacji wymaganych na danym stanowisku pracy, nagle dostaje awans, wyższe wynagrodzenie, lepsze warunki lub zostaje zatrudniona. Jak go rozpoznać?

Zatrudnianie ludzi „po znajomości”

Zapewne spotkałaś/eś się z tym nieraz. Oczywiście, w przypadku gdy taka osoba ma odpowiednie wykształcenie oraz doświadczenie zdobyte na poprzednich stanowiskach pracy, nie ma w tym nic złego. Jednak jeśli nie wie nic na temat danej branży, to zaburza ona cały proces pracy nad danym projektem oraz spowalnia rozwój firmy. Pracodawca, który zatrudnia takiego pracownika, powinien zdawać sobie sprawę z porażek, które w wyniku tego mogą nastąpić.

Faworyzowanie członków rodziny, czy znajomych

Faworyzowanie współpracowników, którzy tworzą bliższe relacje z szefem lub przełożonym – awans, podwyżka czy inna pozapłacowa nagroda, powinna należeć się osobie, która osiąga dobre wyniki w pracy. W innym wypadku jest to całkowicie zbędne i niestosowne. Takie zachowanie wpływa również na pracowników którzy, mimo iż dają z siebie wszystko, nie zostają docenieni.

Zatrudnienie członka rodziny swojej rodziny

Powinno się oddzielać życie prywatne od zawodowego. Jednak w przypadku firm rodzinnych, takie zachowanie jest całkiem normalne, o ile członek rodziny posiada kwalifikacje, wymagane na danym stanowisku pracy.

Oprócz powyższych nepotyzm to również popieranie decyzji oraz wybieranie pomysłów osób spokrewnionych nawet wtedy, gdy nie mają one żadnej racji oraz ich projekt spisany jest na straty.

Dobry pracodawca potrafi rozdzielić życie prywatne od zawodowego, jak i docenić osoby, które przykładają się do swojej pracy, osiągając wysokie wyniki. Jeśli spotkałaś/eś się z przypadkiem nepotyzmu w firmie, który szczególnie szkodzi Twoim współpracownikom, nie bój się odpowiednio zareagować.

Nepotyzm – jak zwalczać?

Zwalczanie zjawiska nepotyzmu w firmie może wykraczać poza kompetencje jednego pracownika. Sytuacja wygląda nieco inaczej, jeśli cały zespół niezadowolonych współpracowników zwróci się ze skargą do prezesa firmy. Jeżeli właściciel nie wiedział o takim zjawisku, może wpłynąć na przełożonych, którzy zatrudniają członków rodziny, nie bacząc na ich kwalifikacje.

Oczywiście negatywne zjawisko nepotyzmu może wynikać z preferencji samego prezesa. Wtedy jedynym rozwiązaniem jest nagłośnienie sprawy, bądź oskarżenie szefa o dyskryminację w pracy lub łamanie podstawowych praw pracowniczych.

Gdzie zgłosić nepotyzm?

Zjawisko nepotyzmu w urzędach i na wysokich stanowiskach państwowych jest jedną z form korupcji, czyli przestępstwa, które należy zgłosić na policję. W polskim prawie obowiązuje zakaz nepotyzmu w zakładzie pracy. Sprawa komplikuje się, gdy do nepotyzmu dochodzi nie w instytucjach państwowych, a prywatnych firmach. Przepisy nie określają jednoznacznie, że takie zjawisko w prywatnym przedsiębiorstwie jest karalne. Pracownik może natomiast połączyć je z innymi wykroczeniami, które powstały właśnie w wyniku faworyzowania członków rodziny.

Jeżeli zatrudnienie przez pokrewieństwo stało się przyczyną mobbingu w pracy, ostracyzmu społecznego, łamania praw pracowniczych lub dyskryminacji – pracownik może złożyć zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy. Ta ma prawo złożyć wizytę pracodawcy w poszukiwaniu wszelkich nieprawidłowości. Dodatkowo w przypadku, gdy pracodawca premiuje tylko członków swojej rodziny możesz zgłosić taką sytuację do sądu pracy.

Słynne przykłady nepotyzmu

Najbardziej znane przykłady nepotyzmu potwierdzają, że takie zjawisko ma miejsce wszędzie. Dopuszczali się go nie tylko średniowieczni papieże, ale też prezydenci, aktorzy i reżyserzy.

• Papież Kalikst III powołał na kardynałów dwóch swoich siostrzeńców w XV wieku. Takie czynności zostały zakazane bullą papieża Innocentego w 1692 roku.
• Były prezydent USA Donald Trump zapewnił córce oraz jej mężowi stanowiska doradców. Brali udział w najważniejszych wydarzeniach politycznych, bez wyraźnych kwalifikacji.
• Ród Kennedy był często oskarżany o załatwianie posad członkom rodziny. Jego brat został prokuratorem generalnym USA, a szwagier stał się dyrektorem Korpusu Pokoju.
• Reżyser Ojca Chrzestnego pomagał swoim dzieciom i innym członkom rodziny. Obsadzał w filmach rodzinę, pomijając innych kandydatów. Najbardziej znanym członkiem rodziny, który zaczął karierę w ten sposób, jest Nicolas Cage.