Fundusz alimentacyjny – czym jest i jak działa?

Fundusz alimentacyjny stanowi pomoc dla rodziców, którzy nie otrzymują należnych im alimentów na dzieci ze względu na bezskuteczną egzekucję. Dzięki temu nie pozostają całkowicie bez środków do życia. Sprawdź, komu przysługuje świadczenie z funduszu alimentacyjnego i ile wynosi. 

Bycie samotnym rodzicem to sytuacja pełna wyzwań. Brak wsparcia drugiej osoby i jej stałej obecności w życiu dzieci w minimalnym stopniu rekompensują alimenty. Oczywiście pieniądze nie są w stanie uzupełnić braku matki, czy ojca w życiu dziecka oraz benefitów emocjonalnych i wychowawczych, jakie zapewnia pełna rodzina.

Alimenty stanowią jedynie środki utrzymania, które mają zapewnić dziecku realizację podstawowych potrzeb życiowych w postaci wyżywienia, odzieży, leków, czy mieszkania. Wysokość alimentów to kwestia indywidualna, często jednak podważana. Wychowanie dziecka pochłania ogromne pieniądze, których alimenty często nie są w stanie pokryć. Jednak w najgorszej sytuacji są te osoby, które mimo przyznania prawa do alimentów, nie otrzymują tych środków. Niestety tak się często zdarza. Wówczas z pomocą przychodzi fundusz alimentacyjny. Co to jest? 

Fundusz alimentacyjny – co to? 

Fundusz alimentacyjny został wprowadzony w 2007 r. na mocy ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów zasądzonych na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd. Wcześniej funkcjonowała tzw. zaliczka alimentacyjna. Choć w jeszcze wcześniejszych latach w Polsce miał miejsce podobny fundusz.

Jak sama nazwa wskazuje, obecny fundusz stanowi środki przeznaczone na konkretny cel, w tym przypadku na wypłatę świadczeń dla dzieci i innych osób, gdy nie da się wyegzekwować świadczeń alimentacyjnych od osoby, która zobowiązana jest do ich zapłaty. Są to środki państwowe, stanowiące element systemu walki z ubóstwem.

Działanie funduszu ma za zadanie zrekompensować starty w budżecie rodziny, jakie ponosi ona w związku z niemożnością ściągnięcia środków od tzw. alimenciarza. Więcej informacji na temat funkcjonowania funduszu znajduje się w wyżej wskazanej ustawie. Zgodnie z treścią art. 1 tej ustawy. 

2. Fundusz alimentacyjny stanowi system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa.

Ustawa określa także szczegółowe zasady nabywania prawa do świadczeń z funduszu, zasady i tryb przyznawania i wypłacania świadczeń oraz ich finansowania. 

Czy fundusz alimentacyjny jest potrzebny? 

Jak wyka z danych Rejestru Dłużników BIG InfoMonitor, na koniec listopada 2022 r. zaległości z tytułu alimentów wzrosły o ponad 40% w stosunku do roku poprzedniego. W 2022 r. ich wartość wyniosła 13,4 mld zł. Jak widać, problem z wypłacalnością alimenciarzy jest ogromny i najwyraźniej się pogłębia. Należy więc uznać zasadność funkcjonowania funduszu alimentacyjnego.

Stanowi on pomoc dla wielu rodzin. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2021 r. wypłacono 2,5 mln świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Największym beneficjentem funduszu jest województwo mazowieckie, w którym w 2021 r. wypłacono 119,95 mln zł. Na drugim miejscu znalazło się województwo śląskie, w  którym kwota wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego wyniosła 118,71 mln zł. Natomiast najmniej rozdysponowano w województwie podlaskim (27,69 mln zł).

Alimenty z funduszu alimentacyjnego. Komu przysługują?  

Świadczenie z funduszu alimentacyjnego przysługuje osobom, które spełniają ustawowe kryteria ujęte w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Aby móc ubiegać się o przyznanie świadczenia, trzeba mieć przede wszystkim sądownie zatwierdzone prawo do alimentów od rodzica. Jednak świadczenie może zostać przyznane w przypadku bezskutecznej egzekucji alimentów. Ponadto trzeba także spełnić kryterium dochodowe i wiekowe. 

Środki przysługują przede wszystkim obywatelom polskim, ale i cudzoziemcom, jeśli tak wynika z umów dwustronnych wiążących Rzeczpospolitą Polską. Przysługuje także cudzoziemcom, którzy przebywają w Polsce, posiadając zezwolenie na osiedlenie się, czy na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, a także uchodźcom. 

Zaległe alimenty a fundusz alimentacyjny

Do ustalenia możliwości ubiegania się o świadczenie, konieczne jest zrozumienie pojęcia bezskutecznej egzekucji. Egzekucja to termin oznaczający ściągniecie należności, niejako przymuszenie dłużnika do uregulowania zobowiązań u wierzycieli. Zatem jeśli dojdzie do próby ściągnięcia należności, a ta okaże się bezskuteczna, czyli nie uda się pozyskać pieniędzy, wówczas można ubiegać się o świadczenie z funduszu. Ustalono także ramy czasowe.

Egzekucja jest bezskuteczna, jeśli pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych nie udało się wyegzekwować w ciągu ostatnich dwóch miesięcy. Ponadto egzekucja jest bezskuteczna także wtedy, gdy w ogóle nie jest możliwe wszczęcie egzekucji, ponieważ dłużnik przebywa za granicą. W takich sytuacjach prawo może ograniczać wszczęcie egzekucji w miejscu, w którym dłużnik przebywa. Brak wówczas podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego. Problem pojawia się także wtedy, gdy osoba, która próbuje alimenty odzyskać, po prostu nie ma wiedzy o miejscu zamieszkania dłużnika i pozostaje on nieuchwytny.

Jak wygląda egzekucja alimentów? 

Osoba z prawem do alimentów może złożyć wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika niezależnie od prawa do wypłaty świadczenia z funduszu. Sam organ, który zajmuje się wypłatą świadczeń z funduszu, występuje o podjęcie działań egzekucyjnych wobec dłużnika. Wówczas osoba uprawniona nie musi już składać wniosku o podjęcie takich działań. 

Dłużnik musi zwrócić właściwemu organowi środki wypłacone z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej. Ponadto kwota ta ulega podwyższeniu o odsetki ustawowe w razie, gdy dłużnik będzie się spóźniać z płatnościami. Odsetki zaczynają rosnąć już od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu, do dnia spłaty.

Dłużnik alimentacyjny jest informowany przez organ wierzyciela o przyznaniu uprawnionej osobie świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz o tym, że będzie musiał zwrócić te środki wraz z odsetkami. Informacja o zobowiązaniach przekazywana jest także do Biura Informacji Gospodarczej.

Ile wynosi świadczenie alimentacyjne? 

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego są ustalane na podstawie wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednak w wysokości nie wyższej niż 500 zł miesięcznie. Świadczenie wypłacane jest co miesiąc. Według danych GUS, w 2021 r. średnio miesięcznie wypłacono 207,0 tys. świadczeń alimentacyjnych, a ich przeciętna kwota wyniosła 415 zł. 

Może się zdarzyć tak, że wysokość zasądzonych alimentów ulegnie zmianie. Osoba uprawniona może np. złożyć wniosek o podwyższenie alimentów. Wówczas zmiana obejmuje także wysokość świadczeń z tytułu funduszu alimentacyjnego, lecz dopiero po wpływie tytułu wykonawczego do komornika od miesiąca, w jakim nastąpiła zmiana wysokości alimentów. 

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego mogą być wypłacane przelewem na konto bankowe własne lub wskazanej osoby, lub też w formie gotówkowej w oddziałach bankowych. 

Wnioskodawcy często zastanawiają się, czy fundusz alimentacyjny wyrówna zaległe alimenty. Jednak fundusz wypłaca świadczenia za kolejne miesiące, więc nie ma możliwości wypłaty zaległych alimentów (przysługujących przed datą złożenia wniosku).

Fundusz alimentacyjny 2023. Kryterium dochodowe

Jednym z kryteriów, jakie należy spełnić, by uzyskać świadczenie, jest także kryterium dochodowe. Kryterium to ulega jednak zmianom. Na mocy ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie niektórych ustaw związanych ze świadczeniami na rzecz rodziny, wprowadzono mechanizm, dzięki któremu kryterium dochodowe wzrasta i jest aktualne dla danego okresu. Kryterium dochodowe jest zwiększane co 3 lata o wskaźnik waloryzacji. Wskaźnik stanowi natomiast procentowy skumulowany wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W roku 2023 po raz pierwszy miała miejsce waloryzacja na nowych zasadach. O wysokości nowego progu możemy się dowiedzieć z obwieszczenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 19 stycznia 2023 r. w sprawie wysokości kwoty kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Tym sposobem ustalono, że kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z funduszu alimentacyjnego od 1 października 2023 r. wynosi 1209 zł. 

Fundusz alimentacyjny – jak obliczyć kryterium dochodowe?

Przy ustaleniu dochodu bierze się pod uwagę dochody takich członków rodziny, jak:

• rodzice osoby uprawnionej;
• małżonek rodzica osoby uprawnionej;
• osoba, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko pozostające na ich utrzymaniu do ukończenia 25. roku życia oraz dziecko, które ukończyło 25. rok życia i otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego lub legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne.

Nie bierze się natomiast pod uwagę dochodu na osobę stanowiącą: 

• dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego;
• dziecko pozostające w związku małżeńskim;
• rodzic osoby uprawnionej zobowiązany do płacenia alimentów na jej rzecz.

Do ustalenia wysokości dochodu w rodzinie w 2023 r. brane są pod uwagę dochody członków rodziny uzyskane w 2022 r. W przypadku przekroczenia kwoty progu świadczenie jest wypłacane w wysokości różnicy między kwotą świadczenia z funduszu alimentacyjnego, a kwotą przekroczenia. Nie wypłaca się świadczeń, które ustawowo ustalone są niższe niż 100 zł.

Jak długo przysługują środki z funduszu alimentacyjnego?

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują do czasu osiągnięcia przez osobę uprawnioną 18 roku życia lub 25, jeśli wciąż uczy się w szkole wyższej, bądź w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności. Świadczenie przyznawane jest na okres świadczeniowy od 1 października do 30 września następnego roku kalendarzowego.

Kiedy świadczenie nie przysługuje? 

Istnieją także pewne wyłączenia, które wykluczają możliwość przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Tak się dzieje, gdy osoba uprawniona zostanie umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej. Świadczenie nie przysługuje także po zawarciu przez nią związku małżeńskiego.

Jak ubiegać się o przyznanie środków?

Aby otrzymać świadczenie alimentacyjne z funduszu, trzeba złożyć wniosek. Może to zrobić sama osoba uprawniona, czyli pełnoletnie dziecko, ale i przedstawiciel ustawowy. Jest to zwykle rodzic małoletniego dziecka, czy opiekun prawny osoby uprawnionej. Wnioski na nowy okres świadczeniowy składa się od 1 sierpnia w formie papierowej i wcześniej, bo od 1 lipca online. Wniosek należy złożyć w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania.

Ze względu na obciążenie krewnych w linii prostej i rodzeństwa obowiązkiem alimentacyjnym, do wniosku należy także dołączyć oświadczenie wnioskodawcy o miejscu zamieszkania, wieku, zatrudnieniu i sytuacji ekonomicznej osób zobowiązanych. Decyzja jest wydawana w ciągu 10 dni od dnia otrzymania wniosku. 

Kiedy fundusz alimentacyjny może zabrać alimenty? 

Wypłata świadczeń przysługujących z funduszu może zostać wstrzymana, gdy osoba uprawniona lub jej przedstawiciel ustawowy: 

• odmówią udzielenia w terminie wyjaśnień w sprawie okoliczności, jakie mogą mieć wpływ na przyznanie prawa do świadczenia, czy na skuteczność egzekucji (a także w przypadku udzielenia nieprawdziwych wyjaśnień);
• nie podejmują świadczeń przez trzy kolejne miesiące kalendarzowe.

Ustalenie prawa do świadczeń i dalsze wypłaty mogą zostać wznowione przez gminę, jeśli osoby złożą jednak należyte wyjaśnienia.

Środki z funduszu alimentacyjnego podlegają zwrotowi, jeśli zostały pobrane nienależnie. Ponadto konieczny jest ich zwrot z odsetkami. Nienależnie pobrane środki z funduszu, to takie, które zostały wypłacone:

• pomimo że świadczeniobiorca utracił prawo do świadczenia, np. w związku z przekroczeniem kryterium dochodowego;
• w związku z zastosowaniem przepisów o utracie i uzyskaniu dochodu;
• w związku ze złożeniem fałszywych zeznań lub dokumentów;
• na podstawie nieważnej lub uchylonej decyzji;
• innej osobie niż wskazanej w decyzji;
• mimo otrzymania alimentów zaległych lub bieżących od dłużnika.

Fundusz alimentacyjny stanowi zatem skuteczną pomoc od państwa w sytuacjach, gdy osoba zobowiązana do płacenia alimentów, nie wywiązuje się z tych zobowiązań. Należy jednak pamiętać, by świadczenia nie traktować jako formy zastępczej. Środki wypłacone z funduszu podlegają zwrotowi. Finalnie dłużnik i tak musi uregulować należność.