Zasada swobody umów określa normy zawierania kontraktów. Na jej podstawie technika uzgodnienia warunków umowy musi przebiegać w określony sposób. Zadaniem takich regulacji jest utrzymanie porządku w kwestii podejmowania współpracy podmiotów. Na czym polega swoboda umów?
Umowa to zgodne oświadczenie woli obu stron w sprawie podjęcia współpracy. Mogłoby się wydawać, że zasada zawierania umów stanowi zbiór powszechnych prawd, jednak są to kwestie nie wszystkim znane. Zgodnie z zasadą strony mają niemal pełną dowolność w sprawie nawiązywania współpracy. Swobodą zawierania umów objęta jest np. umowa zlecenie, czy umowa ramowa. To oznacza, że w trakcie ich zawierania obie strony mają swoje prawa, lecz także i ograniczenia.
Swoboda umów – na czym polega?
Zasada swobody umów to pojęcie szerokie, ale jednocześnie skupiające się wokół czterech wartości. Oto i one:
- Swoboda zawierania umów.
Ta zasada odnosi się do samego faktu potrzeby zawarcia umowy. To znaczy, że każda ze stron zawiera umowę z własnej woli. W trakcie jej trwania strony mogą dokonywać we współpracy zmian na mocy porozumienia.
- Zasada wyboru kontrahenta.
W zgodzie z tą zasadą każdy uczestnik umowy ma prawo do wyboru kontrahenta. Strony podejmują ze sobą określoną formę współpracy po wybraniu, a nie narzuceniu drugiego podmiotu.
- Swoboda w kształtowaniu treści umowy.
Na mocy tego punktu strony mają prawo do formułowania treści umowy w zgodzie z własnymi postanowieniami. Co prawda, w Kodeksie cywilnym już istnieją regulacje dotyczące zawierania poszczególnych umów, jednak zgodnie z zasadą swobody, kontrahenci mogą je dostosować do własnych uzgodnień lub od nich odstąpić.
- Swoboda w wyborze formy zawarcia umowy.
Natomiast art. 60 k.c. wyraża sposób oświadczenia woli o nawiązaniu współpracy. Ta zasada swobody umów zakłada, że umowa oprócz wyjątków przewidzianych w ustawie może mieć dowolną formę, która będzie w sposób dostateczny manifestować wolę do podjęcia współpracy.
Art. 60. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).
Zasada swobody umów i jej ograniczenia
Istnieją pewne ograniczenia zasady swobody umów. Mimo dowolności podejmowania współpracy niektóre jej formy wymagają regulacji. To pozwala na uniknięcie ewentualnych nadużyć stron. Widzimy to w przypadku umowy przenoszącej własność nieruchomości – powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Dzięki poświadczeniu notariusza mamy pewność, że przekazanie nastąpiło zgodnie z prawem, a druga strona nie ma prawa do nieuzasadnionych roszczeń. O okolicznościach ograniczających swobodę umów możemy przeczytać w art. 58.
- Zgodnie z przepisem, aby umowa była ważna, nie może być sprzeczna z ustawą, ani próbować jej obejść.
- Nieważna jest także umowa sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
- Jeśli jedynie część umowy jest nieważna, to pozostała jej treść wciąż obowiązuje, pod warunkiem, że nieważny fragment umowy rzutuje na jej podstawowy sens.
Swoboda umów – k.c. art. 353
Zgodnie z brzmieniem głównego przepisu regulującego kwestię swobody umów – art. 353 Kodeksu cywilnego:
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Jest wiele rodzajów współpracy, zatem swoboda zawierania umów i jej ograniczenia w zależności od typu zawartego stosunku przyjmą nieco inną formę. W kontekście wszystkich umów regulowanych przez k.c. analizując art. 353 Kodeksu cywilnego, możemy uznać, że:
- Umowa nie może być sprzeczna z naturą stosunku.
To znaczy, że cechy konkretnej umowy mimo swobody powinny być zachowane. Tzn. że warunki umowy powinny dotyczyć wyłącznie jej stron bez naruszenia interesów osób trzecich. Ponadto kontrahent nie ma prawa wprowadzania zmian w sprawie obowiązków w umowie bez uzgodnienia ich z drugą stroną. Ogólny cel porozumienia powinien zostać zachowany.
- Umowy muszą być zgodne z ustawą.
W zależności od przedmiotu porozumienia ograniczenia swobody umów będą wyznaczane przez inne przepisy prawa. Przykładem mogą być regulacje Kodeksu pracy. Pracodawca może wyznaczyć zatrudnionemu obowiązki i pewne punkty umowy wedle własnej wizji, jednak umowa o pracę musi być zgodna z zasadami Kodeksu pracy, czyli nie może np. przekraczać dopuszczalnego wymiaru czasu pracy. Przy czym, jak mówi Art. 300 k.p.:
W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
- Warunki umowy nie mogą naruszać zasad współżycia społecznego.
Mówiąc o zasadach współżycia społecznego, należy skupić się wokół pewnych norm moralnych. Są to ogólnoprzyjęte zasady, których nie należy naruszać. Umowa, nawet jeśli jest zgodna z ustawą, ale narusza zasady sprawiedliwości, jest nierzetelna lub nieuczciwa może zostać uznana za nieważną.
Zasada swobody umów – k.c. a ważność porozumienia
Swoboda zawierania umów sprawia, że strony nie są ściśle ograniczone w kwestii nawiązywania współpracy. Istotne jest jednak to, by nie naruszały one twardych przepisów prawa wynikających z ustaw. W przeciwnym razie, jak mówi art. 58 k.c., umowa łamiąca te przepisy będzie nieważna. Zarówno w przypadku naruszenia nieumyślnego, jak i celowego z zamiarem obejścia regulacji. Zasady moralne także są kluczowe z punktu widzenia swobody zawierania umów. Choć może się wydawać, że ich znaczenie jest niższe niż zgodność z ustawą, którą w teorii łatwiej udowodnić, to brak poszanowania norm społecznych także może doprowadzić do nieważności umowy.
Na GoWork.pl znajduje się wiele propozycji zatrudnienia ze wszystkich miast w Polsce. Sprawdź w zakładce praca: Białystok
Rola notariusza w umowach – gwarancja bezpieczeństwa czy formalność?
Choć nie wszystkie umowy wymagają poświadczenia notarialnego, jego rola jest kluczowa w przypadku przenoszenia własności nieruchomości czy innych szczególnych rodzajów umów. Notariusz zapewnia zgodność umowy z przepisami prawa, co minimalizuje ryzyko przyszłych sporów. Taki wymóg nie tylko chroni interesy stron, ale także wzmacnia pewność obrotu prawnego.
Kiedy umowa ustna jest wystarczająca?
Nie zawsze konieczne jest zawarcie umowy na piśmie. W wielu przypadkach umowy ustne są w pełni skuteczne prawnie, pod warunkiem że strony mogą w razie potrzeby dowieść jej istnienia i treści. Umowy ustne są szczególnie popularne w codziennych sytuacjach, takich jak drobne transakcje. Jednak warto pamiętać, że pewne umowy wymagają formy pisemnej lub notarialnej, aby były ważne.