Emerytury pomostowe są formą wsparcia finansowego dla pracowników, którzy wykonują pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Dotyczą one osób, które ze względu na specyfikę swojej pracy mają możliwość przejścia na emeryturę przed osiągnięciem pełnego wieku emerytalnego. W Polsce zasady przyznawania emerytur pomostowych zostały zmienione w 2024 roku. Jakie zmiany wprowadzono, kto może skorzystać z tej formy emerytury i ile wynosi świadczenie w 2024 roku?
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_120056683_starsza-kobieta-siedzi-przy-stole-patrzy-w-kamer%C4%99-u%C5%BCywa-kalkulatora-i-liczy-pieni%C4%85dze.html
Emerytury pomostowe przed 2024 rokiem
Przed 2024 rokiem prawo do emerytury pomostowej przysługiwało osobom, które spełniały szereg wymogów, takich jak:
1) Urodziny po 31 grudnia 1948 roku.
2) Co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
3) Osiągnięcie odpowiedniego wieku: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
4) Okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
5) Praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku.
6) Praca w szczególnych warunkach po 31 grudnia 2008 roku, w zależności od zapisów w odpowiednich ustawach.
Tylko osoby, które spełniały wszystkie te kryteria, mogły starać się o emeryturę pomostową. W 2024 roku zasady zostały zmienione, a niektóre z wymaganych warunków zostały dostosowane.
Emerytury pomostowe 2024 – kto ma do nich prawo?
Po zmianach, które weszły w życie 1 stycznia 2024 roku, prawo do emerytury pomostowej mają osoby, które spełniają podobne wymagania jak wcześniej, ale z pewnymi modyfikacjami. Prawo do świadczenia mają pracownicy, którzy:
1) Urodzili się po 31 grudnia 1948 roku.
2) Mają co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
3) Osiągnęli wiek 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
4) Zrealizowali wymagany okres składkowy i nieskładkowy – 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
5) Po 31 grudnia 2008 roku nadal wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Zatem zmiany w 2024 roku dotyczą głównie wymogu wykonywania pracy w szczególnych warunkach po 2008 roku, co rozszerza dostęp do tego typu świadczeń.
Warto zwrócić uwagę, że emerytura pomostowa wciąż jest świadczeniem dla osób, które wykonują zawody wymagające dużego wysiłku lub obciążenia zdrowotnego, a wcześniejsze zakończenie kariery zawodowej jest konieczne z uwagi na dbałość o zdrowie pracownika.
Sprawdź też: Wcześniejsza emerytura z ZUS – kto i kiedy może skorzystać?
Uprawnienia do emerytury pomostowej
Emerytura pomostowa jest przyznawana osobom, które wykonywały określone prace, a nie całym grupom branżowym. Ustawa o emeryturach pomostowych wprowadza precyzyjny wykaz prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, który opiera się na specyficznych kryteriach.
Wykaz ten jest zamknięty i nie podlega rozszerzeniu, co oznacza, że do emerytury pomostowej mogą być uprawnione jedynie osoby wykonujące prace określone w ustawie, a nie inne, choćby zmieniające się z wiekiem.
W odróżnieniu od wcześniejszych przepisów, które opierały się na szerokich grupach zawodowych, teraz prawo do emerytury pomostowej uzyskują wyłącznie osoby, które wykonywały konkretne prace. Wykaz tych prac zawarty w artykule 3 ust. 1 i 3 ustawy z 19 grudnia 2008 roku jest ostateczny i nie dopuszcza dodania nowych pozycji, nawet jeśli jakość wykonywanej pracy może ulegać pogorszeniu wraz z upływem lat.
Ponadto, aby nabyć prawo do tego świadczenia, nie wystarczy jedynie okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Należy spełnić także inne wymagania określone w przepisach.
Zmiany w emeryturach pomostowych
1 stycznia 2024 roku wprowadzono istotne zmiany w zasadach przyznawania emerytur pomostowych. Jedną z kluczowych reform było zniesienie warunku, który wymagał, aby osoba miała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku.
Dzięki temu prawo do emerytury pomostowej mogą uzyskać osoby, które wykonywały taką pracę po tej dacie, co oznacza, że kolejne roczniki pracowników będą mogły składać wnioski o to świadczenie. Tego typu zmiany są korzystne dla pracowników, ponieważ eliminują ryzyko, że nie będą oni mogli ubiegać się o wcześniejsze świadczenie tylko z powodu braku pracy w określonych warunkach przed 1999 rokiem.
Jednak te zmiany mogą prowadzić do wyzwań związanych z brakiem wykwalifikowanych pracowników w niektórych branżach, szczególnie gdy większa liczba osób skorzysta z emerytur pomostowych.
Prace w szczególnych warunkach i prace o szczególnym charakterze – co to znaczy?
Prace w szczególnych warunkach obejmują zawody związane z czynnikami ryzyka, które mogą prowadzić do trwałego uszkodzenia zdrowia w miarę upływu lat. Takie prace wykonywane są w trudnych warunkach środowiskowych, które mogą obejmować siły natury (np. prace pod ziemią, na wodzie czy w powietrzu) lub specyficzne procesy technologiczne (np. prace w gorącym lub zimnym mikroklimacie).
W szczególności prace, które wiążą się z wysokim wysiłkiem fizycznym, narażeniem na podwyższone ciśnienie atmosferyczne czy intensywny wydatek energetyczny, mogą prowadzić do poważnych uszczerbków na zdrowiu, szczególnie w starszym wieku.
Natomiast prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, w których sprawność ta obniża się z wiekiem.
Wykonywanie takich zawodów, czyli prace wymagające szczególnej odpowiedzialności (np. prace w służbach ratunkowych czy w branży transportu publicznego), mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, jeśli wykonywane są przez osoby, które doświadczają naturalnego procesu starzenia się.
Warto wspomnieć tu, że emerytury pomostowe tworzone są z myślą o wykonywaniu takich prac jest zagrożone w okresie procesie starzenia na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej.
Prace w szczególnych warunkach i prace o szczególnym charakterze – wykaz
Prace te są szczegółowo określone w przepisach, a wykaz nie jest otwarty, co oznacza, że nie może być on uzupełniany o inne zawody, nawet jeśli charakter pracy w danej branży wiąże się z obciążeniami zdrowotnymi.
W związku z tym, osoba wykonująca inną pracę, mimo że jej charakter może powodować problemy zdrowotne w późniejszym wieku, nie uzyska prawa do emerytury pomostowej, jeśli nie spełnia szczegółowych kryteriów wymienionych w ustawie.
Prace w szczególnych warunkach wiążą się z czynnikami ryzyka występującymi w danych rodzajach prac:
1) w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury:
2) prace pod ziemią,
3) prace na wodzie,
4) prace pod wodą,
5) prace w powietrzu;
6) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:
7) prace w warunkach gorącego mikroklimatu – prace wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28°C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2,
8) prace w warunkach zimnego mikroklimatu – prace wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0°C,
9) bardzo ciężkie prace fizyczne – prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 8400 kJ, a u kobiet – powyżej 4600 kJ,
10) prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,
11) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 6300 kJ, a u kobiet – powyżej 4200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (według metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50% zmiany roboczej.
Emerytury pomostowe z ZUS
To właśnie na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych ciążą sprawy dotyczące emerytur pomostowych. ZUS zgodnie z ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych musi prowadzić:
1) centralny rejestr stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;
2) centralny rejestr pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP.
Centralny rejestr stanowisk pracy zawiera dane płatnika składek oraz liczbę stanowisk pracy, na których jest wykonywana praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Centralny rejestr pracowników zawiera dane płatnika składek, dane dotyczące pracownika, za którego jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP (nazwisko i imię, datę urodzenia, numer PESEL, serię i numer dowodu osobistego lub paszportu), kod pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Płatnik składek również jest obowiązany prowadzić wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz ewidencję pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP.
W przypadku nieumieszczenia stanowiska pracy, na którym pracownik wykonuje pracę, w wykazie lub nieumieszczenia pracownika w ewidencji, pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji Pracy.
Ile wynosi emerytura pomostowa?
Emerytura pomostowa nie może być niższa niż minimalna emerytura, która obecnie wynosi 1780,96 zł. Jej wysokość jest ustalana na podstawie tych samych zasad, które obowiązują przy obliczaniu emerytury powszechnej.
Oznacza to, że jest uzależniona od sumy składek zgromadzonych przez osobę ubezpieczoną oraz innych czynników, które mają wpływ na wysokość świadczeń emerytalnych. Emerytura pomostowa, podobnie jak emerytura powszechna, podlega corocznej waloryzacji, co oznacza, że jej wysokość może wzrastać wraz z rosnącymi kosztami życia.
Z danych ZUS wynika, że w marcu 2024 roku emerytury pomostowe pobierało 40,2 tys. osób, z czego zdecydowaną większość stanowili mężczyźni, którzy stanowili 90,7% wszystkich uprawnionych. Jest to efekt większej liczby mężczyzn wykonujących prace fizyczne, takie jak prace w górnictwie, hutnictwie i innych branżach związanych z dużym obciążeniem fizycznym. Największy odsetek osób pobierających emeryturę pomostową mieścił się w przedziale od 4 do 5 tys. zł miesięcznie.
Jak uzyskać emeryturę pomostową?
Emerytury pomostowe finansowane są przez Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP). Przychody tej jednostki pochodzą m.in. ze składek na FEP, z dotacji budżetu państwa, z oprocentowania rachunków bankowych FEP, czy z odsetek od nieterminowo opłaconych składek na FEP. Warto pamiętać, że to na pracodawcy jest przewidziany obowiązek opłacania składek.
Aby otrzymać emeryturę pomostową, należy złożyć wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) za pomocą formularza EPOM. Do wniosku trzeba dołączyć kilka ważnych dokumentów. Przede wszystkim, niezbędne jest zaświadczenie o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, które potwierdza okres pracy uprawniający do tego świadczenia.
W niektórych przypadkach konieczne może być także załączenie orzeczenia o niezdolności do pracy w tych warunkach, jeśli taki dokument jest wymagany.
Dodatkowo, wnioskujący musi dostarczyć dokumenty, które umożliwią ustalenie kapitału początkowego, czyli wysokości składek zgromadzonych w czasie kariery zawodowej. Na podstawie tych dokumentów ZUS podejmuje decyzję o przyznaniu świadczenia. Warto pamiętać, że przyznawanie emerytury pomostowej nie jest w kompetencji Państwowej Inspekcji Pracy.
Po jej wydaniu emerytura pomostowa jest wypłacana przez odpowiedni organ rentowy, który jest wyznaczony na podstawie miejsca zamieszkania wnioskodawcy lub przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_69861515_karta-polskiego-emeryta-zus.html
